Soms zijn er van die gesprekken die heel onschuldig beginnen en in een drama eindigen. Je wordt meegezogen in een communicatiespel waar je geen grip op lijkt te hebben. Je merkt dat je dingen zegt die je helemaal niet wil zeggen. Je blijft in hetzelfde kringentjes rond- draaien en je hebt het gevoel jezelf voortdurend te herhalen. Tijd om dit communicatie-patroon via de dramadriehoek te bekijken.
De dramadriehoek is ontwikkeld door Stephan Karpman (Transactionele Analyse) en is een concept om communicatieproblemen te analyseren. In de dramadriehoek zijn drie posities vertegenwoordigd: de Aanklager, de Redder en het Slachtoffer. De communicatie tussen deze drie posities verloopt via een vast patroon en start vanuit een bepaalde positie. Het drama begint wanneer de posities zijn vastgesteld.
De Aanklager
De emotie van de Aanklager is gebaseerd op boosheid. Hij of zij wil de ander beschuldigen en straffen. De Aanklager ziet altijd kans om iemands zwakke plek te raken. Je herkent de Aanklager aan zinnen als:
- 'en dat, na alles wat ik heb gedaan'
- 'ik had je hiervoor toch gewaarschuwd'
- 'echt iets voor jou om dat zo te doen'
De Redder
De rol van de Redder is gebaseerd op goede bedoelingen en advies. Hij of zij zet zich volledig in om het probleem van de ander op te lossen. De Redder denkt alles te weten en heeft dan ook een slachtoffer nodig. Je herkent de Redder aan zinnen als:
- 'laat mij het maar even doe'
- 'zonder mij was het niets geworden'
- 'ik doe het graag voor je'
Het Slachtoffer
De positie van het Slachtoffer houdt de dramadriehoek in stand. Het Slachtoffer vraagt hulp, steun en aandacht voor de dingen die hij of zij eigenlijk zelf moet doen. Het Slachtoffer kan dit op twee manieren doen. Door zich als ‘zielig’ te presenteren en daarmee een beroep te doen op de Redder. Of door zichzelf en iedereen waardeloos te vinden waardoor de Aanklager zich aangesproken voelt. Je herkent het Slachtoffer aan zinnen als:
- 'dat lukt me toch nooit'
- 'vind je dit ook niet schandalig'
- 'dat overkomt mij nu altijd'
.
Geen echt drama zonder een Switch
Kenmerkend voor de dramadriehoek is dat er een ‘switch’ optreedt tussen de verschillende posities. Deze wisseling van posities kenmerkt het gevoel: “Wat gebeurt hier toch in vredesnaam?” Iedereen in de dramadriehoek voelt zich na zo'n gesprek dan ook gefrustreerd en onmachtig.
- van Redder naar Slachtoffer: ‘ja, zo weet ik weet het ook niet meer, hoor’
- van Redder naar Aanklager: ‘ik kan wel blijven proberen maar hij wilt toch niets’
- van Slachtoffer naar Aanklager: ‘aan die man heb je ook helemaal niets’
- van Slachtoffer naar Redder: ‘hij kan het ook niet helpen, ik zal zelf dan maar.....’
- van Aanklager naar Redder: ‘ik kan dat ook veel beter, laat mij maar even’
- van Aanklager naar Slachtoffer: ‘Ik heb het nog zo gezegd, nu zit ik ermee
.
Hoe stap je uit de dramadriehoek?
Wie eenmaal in de Dramadriehoek terecht komt, kan er maar beter zo snel mogelijk uitstappen. Je zult je eerst bewust moeten zijn van de rol(len) die je inneemt, en het gedrag dat jouw gedrag daarmee uitlokt. Met dit besef doorbreek je de vicieuze cirkel.
De positieve tegenhanger van de dramadriehoek is de winnaarsdriehoek (Acey Choy), die bestaat uit drie gedragsposities:
- assertiviteit
- empathisch handelen
- delen van kwetsbaarheid
In plaats van Aanklager te zijn, houd je op assertieve wijze de belangen van jezelf en de ander in de gaten. Je verandert je positie in het gesprek door:
- te zeggen wat je denkt, vindt en voelt zonder de ander te kwetsen
- heldere feedback te geven
- grenzen te stellen en duidelijke afspraken te maken
In plaats van Redder te zijn, ben je empathisch en heb je aandacht en zorg voor de ander. Je verandert je positie in het gesprek door:
- duidelijke afspraken te maken met de ander over zijn of haar bijdragen
- de verantwoordelijkheid van de ander te benoemen
- niet meer toe te zeggen dan wat je afspreekt
In plaats van Slachtoffer te zijn, durf je kwetsbaar te zijn. Je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag en gevoel. Je verandert je positie in het gesprek door:
- aan te geven wat je (echt) nodig hebt
- de ander te informeren wat jou stoort
- aan te geven wat je er zelf aan wilt doen
Het vraagt heel wat inspanning en lef om midden in een gesprek de overstap te maken naar de winnaarsdriehoek. Dit verlangt van je dat je goed naar je gevoel luistert en eerlijk bent tegen jezelf en tegen de anderen.